Η υπακοή - υποταγή στην εξουσία

Επιστήμονες με διάφορα πειράματα έχουν αποδείξει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να έχουν απάνθρωπη συμπεριφορά, υπακούοντας στην εξουσία. Αυτό το βλέπουμε συχνά σε πολέμους ή παρόμοιες πιεστικές καταστάσεις, όπου μια μεγάλη πλειοψηφία φιλήσυχων πολιτών επιδεικνύουν τρομακτική βιαιότητα. Το βλέπουμε όμως στην καθημερινότητά μας, όταν ταλαιπωρούμαστε από ένα υπάλληλο ή έναν προϊστάμενο μιας υπηρεσίας, οι οποίοι άκριτα ακολουθούν κανόνες ή νόμους, επειδή κάποιος ανόητος ή άσχετος με μεγαλύτερη εξουσία, τους το επέβαλε. Το βλέπουμε στον υπάλληλο που δίνει χαλασμένα τρόφιμα και σε διαβεβαιώνει ότι είναι φρέσκα, ακολουθώντας τις εντολές του αφεντικού του.
Το βλέπουμε στα γήπεδα και στις πολιτικές αντιπαραθέσεις όπου οι περισσότεροι άνθρωποι θυσιάζοντας την ελευθερία τους, καθοδηγούνται είτε από κάποιον «ηγέτη», είτε από μια «κλίκα» και συχνά ξεπερνούν τις όποιες ηθικές τους αναστολές και να κάνουν πράγματα που σε άλλες περιπτώσεις θα τα θεωρούσαν καταδικαστέα. 

Ένα από τα πιο γνωστά πειράματα της ψυχολογίας ήταν το πείραμα του Milgram. Ουσιαστικά ήταν μια φάρσα που ξεγύμνωσε την ανθρώπινη ψυχή. Το συγκεκριμένο πείραμα έδειξε το σημαντικό ρόλο που παίζουν οι πηγές κύρους και εξουσίας στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς και το σημείο στο οποίο μπορούν να φτάσουν απλοί άνθρωποι, απλά «υπακούοντας εντολές». Το άτομο που βρίσκεται σε μια τέτοια κατάσταση βλέπει τον εαυτό του ως «όργανο» μιας εξωτερικής εξουσίας, στην οποία μεταθέτει τις ευθύνες του. Στο πείραμα το 95% των εθελοντών έφθασε σε σημείο να διοχετεύει ηλεκτρικό ρεύμα 180 Volt, σ’ έναν άλλον εθελοντή, υπακούοντας στις οδηγίες του επιβλέποντα - επιστήμονα. Μάλιστα το 62,5% των εθελοντών έδωσαν τρείς φορές, το θανατηφόρο ηλεκτρικό σοκ των 450 Volt. Η φάρσα ήταν το θύμα δεν ήταν εθελοντής, αλλά ηθοποιός που υποκρινόταν ότι δεχόταν ηλεκτρικό ρεύμα. Μόνο το 5% των εθελοντών αρνήθηκαν εξ' αρχής να συμμετάσχουν σε ένα τέτοιο πείραμα και αποχώρησαν. 

Το πείραμα έδειξε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων θα υπακούσει και θα προβεί σε ενέργειες ασύμβατες με τα πλέον θεμελιώδη επίπεδα ηθικής, αρκεί να δέχεται εντολές από κάποιον με κύρος και ταυτόχρονα να αισθάνεται ότι δεν τον βαρύνει η ευθύνη για ότι συμβεί - αφού εκείνος «απλά ακολουθούσε τις διαταγές». Επίσης έδειξε ότι λίγοι είναι οι άνθρωποι που έχουν την ικανότητα να αντισταθούν στην εξουσία. 

Το πρόβλημα της υπακοής στην εξουσία φαίνεται να είναι κυρίως η ανευθυνότητα, λόγω της ανατροφής από τους γονείς, τη σχολική εκπαίδευση και την επίδραση των ΜΜΕ. Αλλά και η υπερεξειδίκευση της εργασίας οδηγεί τους ανθρώπους να μη μπορούν να δουν όλη την κατάσταση, παρά ένα μικρό κομμάτι της. Έτσι δεν μπορούν να δράσουν χωρίς κάποιου είδους γενική κατεύθυνση, και δυστυχώς υποδουλώνονται στην εξουσία. Η πλειοψηφία των συνανθρώπων μας κατάντησαν ανεύθυνοι και ανέτοιμοι για ελευθερία και δημοκρατία. 

Το ότι φθάσαμε εδώ ως κοινωνία δεν είναι τυχαίο. Κανένας δεν είναι άμοιρος ευθυνών. Για αν αλλάξουμε θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι να αρνηθούμε να υπακούσουμε στις «μικρές» και καθημερινές εντολές βίας που συνήθως προκαλούν κακό στους συνανθρώπους μας, ακόμα και αν χάσουμε το μπόνους παραγωγικότητας, την προαγωγή, την επανεκλογή, τη δουλειά μας. Μόνο τότε θα είμαστε ελεύθεροι άνθρωποι και όχι ανεύθυνοι υπάλληλοι.