Ιδιωτική παρέμβαση στην αποκομιδή των σκουπιδιών. Πρόβλημα ή λύση στο πρόβλημα;

Με αφορμή την ψήφιση από το Δημοτικό Συμβούλιο της ενίσχυσης της αποκομιδής των σκουπιδιών από ιδιώτη, κατά τους θερινούς μήνες, εγείρεται ένα ζήτημα για το πόση πρέπει να είναι η κρατική ή δημοτική παρέμβαση στις υπηρεσίες δημόσιων αγαθών, όπως η καθαριότητα. Το άρθρο αποτελεί μια απάντηση στην καταστροφολογική άποψη περί ιδιωτικοποίησης των πάντων στην δημόσια διοίκηση.

Η ευημερία αποτελεί βασική έννοια της οικονομικής επιστήμης. Τα άτομα αντλούν ευημερία από την ικανοποίηση των αναγκών τους μέσω της κατανάλωσης προϊόντων και ελεύθερου χρόνου. Η παραγωγή έχει ως απώτερο σκοπό την κατανάλωση και γι' αυτό πρέπει να ανταποκρίνεται ποσοτικά και ποιοτικά στις κοινωνικές ανάγκες.  Αν ο κεντρικός στόχος μιας οργανωμένης κοινωνίας είναι η μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας (η μέγιστη δυνατή ευημερία για το μέγιστο αριθμό ή το σύνολο των ατόμων), τότε η εκπλήρωσή του προϋποθέτει την επίτευξη δύο άλλων ενδιάμεσων στόχων που είναι η οικονομική αποτελεσματικότητα και η κοινωνική δικαιοσύνη. Οι τελευταίες αναγνωρίζονται μεν ευρέως ως οι βασικοί κοινωνικοί στόχοι, αλλά δεν είναι και οι μοναδικοί. Άλλοι στόχοι που μπορεί να συμβάλλουν στην αύξηση της κοινωνικής ευημερίας είναι η ελευθερία επιλογής του καταναλωτή, η ελευθερία επιχειρηματικής δράσης, η κοινωνική αλληλεγγύη κ.α.. Η σχετική βαρύτητα που έχουν οι παραπάνω στόχοι σε μία συγκεκριμένη κοινωνία μία δεδομένη χρονική στιγμή είναι αποτέλεσμα της ιδεολογικής αντιπαράθεσης και της σύγκρουσης συμφερόντων, που συντελούνται στο πλαίσιο της πολιτικής διαδικασίας. 

Κάθε τρόπος οικονομικής οργάνωσης περιλαμβάνει έναν τρόπο κατανομής των κοινωνικών πόρων μεταξύ εναλλακτικών παραγωγικών χρήσεων, έναν τρόπο παραγωγής του προϊόντος της οικονομίας και έναν τρόπο διανομής του παραχθέντος προϊόντος. Ένα οικονομικά αποτελεσματικό κοινωνικό σύστημα δεν είναι απαραίτητα δίκαιο, διότι η κοινωνική ευημερία μπορεί να διανέμεται άνισα μεταξύ των μελών της κοινωνίας. Το περιεχόμενο της έννοιας της κοινωνικής δικαιοσύνης εξαρτάται από τις ηθικές απόψεις μιας κοινωνίας για το τί είναι δίκαιο και τί άδικο και από την πολιτική διαδικασία, μέσω της οποίας η σύγκρουση των διαφορετικών απόψεων και συμφερόντων καταλήγει σε πολιτικές επιλογές για το κοινωνικά «δέον γενέσθαι».  Οι οικονομικές θεωρίες όσον αφορά την κρατική παρέμβαση είναι πολλές και η κάθε μία έχει αρνητικά και θετικά σημεία. Υπάρχουν υποστηρικτές που θεωρούν την κρατική παρέμβαση ως άχρηστη και επιζήμια και αντίθετα αυτοί που πιστεύουν ότι η κρατική παρέμβαση είναι το βασικό εργαλείο για να επιτευχθεί κοινωνική δικαιοσύνη. Οι νεοκλασικοί αποδέχονται και προτείνουν την κρατική παρέμβαση μόνο στις περιπτώσεις αποτυχίας της αγοράς. Θεωρούν δηλαδή την κρατική παρέμβαση ως αναγκαστική δεύτερη καλύτερη επιλογή, έναντι της πρώτης επιλογής που είναι η πλήρως ανταγωνιστική αγορά. Ενώ οι υποστηρικτές της θεωρίας του Κέυνς πιστεύουν ότι η κοινωνική πολιτική είναι λειτουργική για το σύστημα, αφού η αύξηση των κοινωνικών δαπανών, ως τμήμα των συνολικών δημόσιων δαπανών, συντελεί στην άμεση επέκταση της ζήτησης, ενώ η αναδιανομή του εισοδήματος προς όφελος των φτωχότερων εισοδηματικών τάξεων οδηγεί στο ίδιο αποτέλεσμα μέσω της αύξησης της οριακής ροπής για κατανάλωση. Η νεοκλασσική οικονομική υποστηρίζει ότι σε συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού, οι αγορές οδηγούν στην άριστη κατανομή των πόρων, δηλαδή σ' αυτήν που εξασφαλίζει τη μέγιστη αποτελεσματικότητα. Η αιτία που η τέλεια ανταγωνιστική αγορά οδηγεί σε μία άριστη κατανομή των πόρων βρίσκεται στο σύστημα των τιμών, που διαμορφώνεται από τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης. Οι τιμές λειτουργούν ως κίνητρα ή αντικίνητρα, που ωθούν τα άτομα και τις επιχειρήσεις σε αποφάσεις που ναι μεν αποβλέπουν στη μεγιστοποίηση του δικού τους οφέλους, στο σύνολό τους όμως κατατείνουν στη μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας. Το κράτος δεν χρειάζεται να υποκαταστήσει ή να διορθώσει το μηχανισμό της αγοράς. Αρκεί να αναδιανείμει τον πλούτο και να αφήσει τα υπόλοιπα στην ανταγωνιστική αγορά. 

Στην πράξη αποδεικνύεται ότι το σύστημα της ελεύθερης αγοράς είναι δύσκολο να πετύχει από μόνο του την αποδο­τική λειτουργία της οικονομίας, δηλαδή παρουσιάζει αδυναμίες και ατέλειες. Υπάρχουν πολλές αποκλίσεις από την άριστη κατανομή των παραγωγικών συ­ντελεστών (δημόσια αγαθά, εξωτερικές επιδράσεις, μονοπωλιακές παρεκκλί­σεις, ασύμμετρη πληροφόρηση, ατελείς αγορές, αξιόλογα αγαθά), την κοινωνι­κά επιθυμητή διανομή και την πλήρη απασχόληση. Άρα το κράτος χρειάζεται να παρεμβαίνει συστηματικά στο οικονομικό σύστημα και να διορθώνει αυτές τις αδυναμίες και τις ατέλειες του συστήματος της ελεύθερης αγοράς.  Η καθαριότητα του Δήμο είναι «Δημόσιο αγαθό» γιατί η κατανάλωση εμπεριέχει την Συλλογικότητα (δηλαδή δεν μπορεί να ωφεληθεί ο ένας χωρίς να ωφεληθούν και οι άλλοι), την Αδυναμία αποκλεισμού (εί­ναι πρακτικά αδύνατον να αποκλειστούν από τα οφέλη που απορρέουν από αποκομιδή των σκουπιδιών) και την Αδιαιρετότητα του οφέλους. 

Όλοι αναγνωρίζουμε ότι ο δήμος είναι αρμόδιος για καθαριότητα. Επίσης αναγνωρίζουμε ότι η δημοτική αρχή έχει τη νομική εξουσία να δια­τάζει, να απαγορεύει, να επιτρέπει και να τιμωρεί. Η δημοτική αρχή λοιπόν, που είναι γνώστης των αναγκών για την καθαριότητα του δήμου μπορεί: α) να παρέμβει στην πηγή παραγωγής των σκουπιδιών (δηλαδή τους καταναλωτές: δημότες και επιχειρήσεις) και να προσπαθήσει να περιορίσει τον όγκο των σκουπιδιών, είτε δίνοντας κίνητρα είτε επιβάλλοντας πρόστιμα. Οι καταναλωτές θα πρέπει να μετατραπούν από παθητικούς και απαιτητικούς προς το δήμο («εγώ πληρώνω τα τέλη μου και απαιτώ») σε ορθολογικούς χρήστες, και να πληρώνουν ανάλογα με τον όγκο των σκουπιδιών που παράγουν. β) να επιβάλει στους δημότες και στα καταστήματα να έχουν καθαρό τον κοινόχρηστο χώρο μπροστά από τις κατοικίες ή τα καταστήματα τους. Η δημοτική Αρχή θα πρέπει να καθορίσει με αντικειμενικά κριτήρια τα όρια του κοινόχρηστου χώρου και να ορίσει κάποια ποινή (πχ πρόστιμο ή κλείσιμο του καταστήματος). γ) να φροντίσει για την αποκομιδή των σκουπιδιών με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο. Το ζητούμενο είναι να παράγονται υπηρεσίες καθαριότητας υψηλού επιπέδου με χαμηλό κόστος και το ερώτημα που τίθεται είναι αν ο δήμος μπορεί και πρέπει να είναι ο πάροχος των υπηρεσιών ή απλά να είναι ο χρηματοδότης ο οποίος θέτει το ανταγωνιστικό πλαίσιο στην ελεύθερη αγορά και ελέγχει την εφαρμογή του. Η άποψή μου είναι ότι αν στηθεί σωστά η δεύτερη επιλογή έχει πολλά πλεονεκτήματα, όπως η συγκράτηση των δαπανών, η βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών και ο περιορισμός των πελατειακών σχέσεων ανάμεσα στην διοίκηση και τους εργαζομένους, ή ανάμεσα στην διοίκηση και τους δημότες.